Με τη λύρα και το δοξάρι

Με ειδική αποστολή και ιδιαίτερη ασφάλεια έφτασε στο Ρέθυμνο η γνωστή «Ντίβα», η παλαιότερη και περισσότερο λατρεμένη λύρα της Κρήτης που για πρώτη φορά ταξίδεψε χάριν της έκθεσης «Με τη λύρα και το Δοξάρι. Μνήμες και Σύγχρονη Δημιουργία».

Επίσης για την έκθεση έφτασε στο Ρέθυμνο από την Αθήνα η Λύρα του Νίκου Ξυλούρη και η Λύρα του Κώστα Μουντάκη. Ο Μουντάκης, όπως μας είχε πληροφορήσει η οικογένειά του, είχε δύο λύρες. Η κυρία Μουντάκη δάνεισε για την έκθεση εκείνη που αγαπούσε περισσότερο ο μεγάλος Λυράρης και που με αυτήν είχε συνθέσει τις σημαντικότερες επιτυχίες του. «Είμαι σίγουρη ότι αυτήν θα έδινε ο Κώστας», μας είπε.

Σε ειδική προθήκη εκτέθηκε επίσης η λύρα του πρωτομάστορα Ανδρέα Ροδινού καθώς και η λύρα του Καρεκλά.

Η ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση που προκάλεσε η έκθεση ήταν δικαιολογημένη. Η λύρα, συνδέεται άρρηκτα με την Κρήτη, την ιστορία, την παράδοση, το παρόν και το μέλλον. «Τα ιερά και τα όσια των Κρητικών όλου του κόσμου βρίσκονται στο Ρέθυμνο», σχολίαζαν κάποιοι επισκέπτες αντικρίζοντας 4 «ιερές» λύρες. Την λύρα του 1745, το παλαιότερο λαϊκό όργανο του τόπου μας και ένα από τα παλαιότερα της Ευρώπης.

Στη Στεριανή Ελλάδα λύρα επιβιώνει μόνο σε ορισμένες περιοχές της Μακεδονίας (Δράμα, Αγία Ελένη Σερρών-Αναστενάρηδες) ενώ από τα νησιά του Αιγαίου έχει πια εξαφανιστεί στα περισσότερα. Στην Κρήτη, όπως υποστήριξε ο εθνομουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας, η λύρα δεν θα είχε επιβιώσει αν δεν αποκτούσε το ρόλο ενός ισχυρού εθνικού συμβόλου πολιτιστικής ταυτότητας του νησιού κι αν δεν είχε υποστεί μια σειρά από σοβαρότατες μορφολογικές και λειτουργικές αλλαγές που από το 1930 ως τις μέρες μας την πλησιάζουν όλο και περισσότερο προς τον ήχο και την τεχνική παιξίματος του βιολιού. Τον πρώτο τύπο, το λυράκι, διαδέχτηκε η βροντόλυρα κι αυτήν με τη σειρά της η κοινή λύρα.

Την έκθεση της Λύρας αποτελούσαν δύο ενότητες:
Η πρώτη ενότητα ήταν η λύρα ως λαϊκό μουσικό όργανο. Τριάντα λύρες από την Κρήτη και δειγματοληπτικά κάποιες άλλες από την Κάσο και την Κάρπαθο, παρουσιάστηκαν σε ειδικά διαμορφωμένες προθήκες στο ισόγειο της Πινακοθήκης. Αχλαδόσχημες λύρες, το λυράκι, η κοινή λύρα και η βροντόλυρα, βιολόλυρες με τα δοξάρια τους, μας ταξίδεψαν στο παρελθόν αλλά και το παρόν της κρητικής λαϊκής μουσικής. Ανάμεσά τους και η γνωστή μας «Ντίβα» όπως ονομάζεται τρυφερά από τους ανθρώπους της μουσικής, η παλαιότερη και περισσότερο λατρεμένη Λύρα της Κρήτης.

Η λύρα, άρρηκτα δεμένη με την ιστορία και τον πολιτισμό της Κρήτης, εξακολουθεί να κατέχει εξέχουσα θέση στη λαϊκή μουσική παράδοση, με το δοξάρι και τον ευαίσθητο ήχο της να ανιστορεί τους καημούς, τις χαρές και τα όνειρα των απανταχού Κρητών.

Οι λύρες ήταν ευγενική παραχώρηση του Μουσείου Λαϊκών Οργάνων – Συλλογή Φοίβου Ανωγειανάκη, με τη συνεργασία του οποίου έγινε δυνατή η πραγματοποίηση αυτής της πρωτοβουλίας.

Την επιμέλεια της ενότητας είχε ο Λάμπρος Λιάβας, εθνομουσικολόγος, Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθυντής του Μουσείου Λαϊκών Οργάνων – Συλλογή Φοίβου Ανωγεινάκη.

Η δεύτερη ενότητα ήταν η λύρα ως πηγή έμπνευσης σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας. Τριαντατρείς (33) Κρήτες καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τη λύρα και το δοξάρι της και δημιούργησαν έργα σε πρώτη παρουσίαση.
Οι καλλιτέχνες Αλέξανδρος Ανδρουλάκης, Στέλλα Ανδρουλιδάκη, Αριστόδημος, Θάνος Βιδάκης, Νίκος Βισκαδουράκης, Γιώργος Γεωργιάδης, Θεόφιλος Γκερεδάκης, Γιώργος Γυπαράκης, Μανώλης Ζαχαριουδάκης, Ανδρέας Θεοδωράκης, Γιάννης Κλινάκης, Γιώργος Κουνάλης, Μανώλης Κουνδουράκης, Γιάννης Λασηθιωτάκης, Μιχάλης Μανταδάκης, Μιχάλης Μανουσάκης, Μαρίνα Μαραβελάκη, Γιάννης Μαρκαντωνάκης, Στέλιος Μαρκατάτης, Γιάννης Νεονάκης, Θωμάς Παπαδοπεράκης, Ηλίας Παπαηλιάκης, Αντώνης Πετρουλάκης, Σοφία Πορταλάκη, Μανώλης Σκευάκης, Βασίλης Σολιδάκης, Λιλή Στεφανάκη-Αντωνιάδη, Γιάννης Στεφανάκις, Βαγγέλης Τζερμιάς, Γιάννης Τζερμιάς, Μαρία Τσουκνάκη, Μαρία Χουλάκη, συμμετείχαν με ενθουσιασμό σε αυτή τη γιορτή της λύρας, της λύρας που αποτελεί αδιάσπαστο κομμάτι της παράδοσης των Κρητών οποιασδήποτε γενιάς.

Στην έκθεση παρουσιάστηκε και ένα έργο του Λευτέρη Κανακάκι, του κορυφαίου καλλιτέχνη που τίμησε με το έργο του την Κρήτη μαζί με άλλους που επέστρεψαν στον γενέθλιο τόπο. Καλλιτέχνες καταξιωμένοι, νέοι, ανερχόμενοι καλλιτέχνες, συναντήθηκαν στην Πινακοθήκη «Λ. Κανακάκις» και μαζί με την παρουσίαση των παραδοσιακών λυρών, κατέδειξαν ότι η κρητική λύρα εξακολουθεί να ζωντανεύει τη λαϊκή λύρα και να εμπνέει.

Την επιμέλεια της εικαστικής ενότητας είχε η Νότα Καραμανέα, Επιμελήτρια της Πινακοθήκης «Λ . Κανακάκις».
Με αφορμή την έκθεση εκδόθηκε δίγλωσσος κατάλογος.

Τα εγκαίνια της έκθεσης πραγματοποιήθηκαν την Παρασκευή 27 Μαρτίου 1998.
Συμπλήρωμα της όμορφης βραδιάς των εγκαινίων ήταν το καλωσόρισμα και η ενημέρωση της Διευθύντριας του Μουσείου, Μαρίας Μαραγκού και η ενδιαφέρουσα ανάλυση του εθνομουσικολόγου, Λάμπρου Λιάβα.

Η έκθεση παρέμεινε στου χώρους της Πινακοθήκης  έως την Κυριακή 17 Μαΐου 1998 και κατά τη διάρκειά της πραγματοποιήθηκαν ξεναγήσεις για παιδιά και ενήλικες, εκπαιδευτικά προγράμματα και διαλέξεις.

Στο πλαίσιο της έκθεσης πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 28 Μαρτίου 1998 το μεσημέρι, στο Ωδείο της πόλης του Ρεθύμνου, ομιλία από τον εθνομουσικολόγο Λάμπρο Λιάβα με θέμα: «Η Κρητική Λύρα και οι Μεταμορφώσεις της».

Χορηγός έκθεσης: Πορταλάκης Ζαχαρίας, Χρηματιστηριακή Α.Ε.
Προσφορά μετακίνησης καλλιτεχνών: Γιάννης Χαλκιαδάκης, Ρεθυμνιακή
Ραδιοφωνικοί Χορηγοί: Ράδιο Ρέθυμνο – TEAM Fm