Ρώσικη Πρωτοπορία
Μία έκθεση διεθνούς σημασίας, καταγραμμένων έγκυρα στην ιστορία της τέχνης, εγκαινίασε τη Δευτέρα, 26 Νοεμβρίου 2001, το Κέντρο Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας Ρεθύμνης (σημερινό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης), σε συνεργασία με το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Πρόκειται για την έκθεση "Ρώσικη Πρωτοπορία. Επιλογές από τη Συλλογή Κωστάκη".
Η έκθεση έγινε πραγματικότητα χάριν της γενναιόδωρης απόφασης του Υπουργού Πολιτισμού προς το Κ.Σ.Ε.Δ. Ρεθύμνης, του Δ.Σ. του Κ.Μ.Σ.Τ. και του Διευθυντή του κ. Μίλτου Παπανικολάου ώστε το κοινό της Κρήτης να μπορέσει να γνωρίσει τα έργα εκείνα που έμελλε να επηρεάσουν ολόκληρη τη μετέπειτα τέχνη και τα κινήματα του 20ου αιώνα.
Η ρώσικη πρωτοπορία, γεννιέται στο σημείο εκείνο του χρόνου όπου, η πρωθύστερη τέχνη της ιστορίας γίνεται σώμα με την πρωθύστερη δράση της κοινωνίας. Στην ατμόσφαιρα που προετοιμάζει την ουτοπία της ρώσικης επανάστασης οι καλλιτέχνες που επαναστατούν στην παραδοσιακή τέχνη, δημιουργούν από κοινού το όραμα που, λίγα χρόνια αργότερα θα καταπνιγεί στο ρεύμα του σταλινικού συντηρητισμού. Η τέχνη που γεννήθηκε στα χαρακώματα του πολέμου και του ονείρου για ένα διαφορετικό μέλλον δεν δοξάστηκε στον τόπο της όταν η επανάσταση έγινε επίσημο καθεστώς. Οι καλλιτέχνες της που, είχαν επιστρέψει στη γενέτειρα χώρα, από τα ευρωπαϊκά κέντρα της τέχνης των αρχών του 20ου αιώνα για να πυροδοτήσουν με την τέχνη την Οκτωβριανή επανάσταση δεν έμελλε να συνθέσουν τις «συμφωνίες από τις σειρήνες των εργοστασίων» που ονειρεύτηκε ο ποιητής. Αυτόχειρας ο Μαγιακόφσκι, αυτοεξόριστος ο Καντίσκυ και ο Γκάπο, απαγορευμένη τέχνη και σκέψη η δική τους στην ανατολή ενός ρητορικού σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Τα έργα της ρώσικης πρωτοπορίας δέθηκαν άρρηκτα με την Ελλάδα, χάριν του ανθρώπου που τα συγκέντρωσε κομμάτι-κομμάτι, αφιερώνοντας τη ζωή του σ’ αυτά.
Ο Έλληνας Γιώργος Κωστάκης, απέκτησε το πρώτο έργο του, της Ροζάνοβα, το 1946 και μια δεκαετία αργότερα είχε στην κατοχή του, μια τεράστια συλλογή, το μεγάλο μέρος της οποίας βρίσκεται σήμερα στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ.
Οι πρώτες μεγάλες εκθέσεις που διεθνοποίησαν τη συλλογή Κωστάκη, στην Ευρώπη (Ντίσελντορφ, 1977) και στη Νέα Υόρκη (1981) συμπίπτουν χρονικά, η πρώτη με την εγκατάσταση του συλλέκτη στην Ελλάδα, η δεύτερη με τις προθέσεις του για μια γενναιόδωρη προσφορά προς το ανέτοιμο, τότε, ελληνικό κράτος.
Ο συλλέκτης, πέθανε το 1990. Το ΥΠ.ΠΟ. τίμησε τη μνήμη του το 1995 με τη μεγάλη έκθεση της συλλογής Κωστάκη που οργάνωσε η Εθνική Πινακοθήκη με την επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Άννας Καφέτση και τρία χρόνια αργότερα, το ελληνικό όνειρο της κοινότητας της τέχνης, γινόταν πραγματικότητα, όταν έφτασαν στη Μονή Λαζαριστών, στο χώρο του νεοσύστατου Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, τα κιβώτια με το πολύτιμο υλικό. Εκτέθηκαν το 2000 με τη στοργή και τη φροντίδα του διευθυντή του Μουσείου, καθηγητή Μιλτιάδη Παπανικολάου.
Η παρουσία των έργων της συλλογής στην Ελλάδα, οφείλεται στην απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, καθηγητή κ. Ευάγγελου Βενιζέλου, να τα αγοράσει το ελληνικό κράτος από τους κληρονόμους του Γεωργίου Κωστάκη.
Το Κέντρο Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας Ρεθύμνης, ζωντανός οργανισμός στην Κρήτη για τον διάλογο και τις ζυμώσεις γύρω από τα θέματα της σύγχρονης τέχνης την οποία υπερασπίζεται, είναι ευγνώμων για την έκθεση αυτή που το υλικό της οριοθετεί την απαρχή αυτών των κινημάτων. Η έκθεση «Ρώσικη Πρωτοπορία. Επιλογές από τη Συλλογή Κωστάκη» στην πρώτη εντός Ελλάδος μετακίνησή της, έδωσε την ευκαιρία στον κόσμο της Κρήτης και στους επισκέπτες να γνωρίσουν αυτή την τέχνη και να στοχαστούν τις αιτίες που τη γέννησαν.
Το Κ.Σ.Ε.Δ. Ρεθύμνης, διαμόρφωσε για την έκθεση αυτή, συνεχές ωράριο λειτουργίας της Πινακοθήκης, ώστε να δώσει τη δυνατότητα σε όλους τους Κρήτες να γνωρίσουν αυτή τη θεμελιώδη πτυχή της ιστορίας της τέχνης.
Λόγω των ειδικών συνθηκών ασφαλείας και προστασίας των έργων, η έκθεση παρέμεινε ανοικτή έως τις 13 Ιανουαρίου 2002 και δεν δόθηκε παράταση στη λειτουργία της.
Η έκθεση συνοδεύτηκε από δίγλωσσο κατάλογο.
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης υλοποιήθηκε Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά Δ΄, Ε΄και Στ΄Δημοτικού και Σεμινάριο για Εκπαιδευτικούς Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης με θέμα: "Η διαπραγμάτευση του χώρου μέσα από τα έργα της Ρώσικης Πρωτοπορίας (Μαρία Χουλάκη).
