Το Κέντρο Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας Ρεθύμνης (σημερινό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης), εγκαινίασε την Τετάρτη 4 Οκτωβρίου 2006, στην αίθουσα του Πυροβολικού στο Ενετικό φρούριο της Ρεθύμνης, την έκθεση με τίτλο «Ζεύγμα», σε επιμέλεια της ιστορικού της τέχνης Άννας Χατζηγιαννάκη.

Με την έκθεση κυκλοφόρησε δίγλωσσος κατάλογος από τις εκδόσεις Futura.

Η διάρκεια της έκθεσης ήταν ως τις 20 Νοεμβρίου 2006. Στο πλαίσιο της έκθεσης, πραγματοποιήθηκαν ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα.

«ΖΕΥΓΜΑ»
Η Ζεύγμα, ήταν σπουδαία ελληνιστική πόλη στη νοτιοανατολική Τουρκία, κι αποτελούνταν από τις δίδυμες πόλεις Σελεύκεια και Απάμεια, στις δυο απέναντι πλευρές του Ευφράτη. Η δίδυμη αυτή πόλη, ιδρύθηκε το 300 π.Χ. από τον Σέλευκο Α’ Νικάτορα,  στρατηγό του Μ. Αλεξάνδρου, κι έγινε κόμβος εμπορικός, στρατιωτικός, και πολιτιστικός μεταξύ Ανατολίας και Μεσοποταμίας, νευραλγικό σημείο στον εμπορικό δρόμο του μεταξιού. Την ανάπτυξή της όφειλε στη μοναδική μόνιμη πέτρινη γέφυρα που ένωνε τις δυο όχθες του Ευφράτη. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο Διόνυσος πρώτος ένωσε τις δυο όχθες με σχοινί από βλαστούς αμπέλου και κισσού. Στη θέση Θάψακο, έγινε η πρόχειρη γέφυρα που χρησιμοποίησε ο Μέγας Αλέξανδρος  για να περάσει τον Ευφράτη το 331 π.Χ.  και στο ίδιο σημείο χτίστηκε επί Τραϊανού η πέτρινη. Ρωμαίοι, Άραβες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Μαμελούκοι, Σταυροφόροι και Κούρδοι πολέμησαν για τον έλεγχό της, μέχρι που παρήκμασε στο Μεσαίωνα, όταν κύριο πέρασμα στον Ευφράτη έγινε το Birecik.

Από το 2000 και μετά, η Ζεύγμα απασχόλησε πολλές φορές τα δυτικά ΜΜΕ και την διεθνή κοινότητα των αρχαιολόγων που τη χαρακτήρισαν ως  «ένα από τα νέα 7 θαύματα του Κόσμου» (Express magazine), «μια από τις μεγαλύτερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 20^ου αιώνα» και «Δεύτερη Πομπηϊα»(New York Times, 7 May 2000), αφού το 80% της αρχαίας πόλης θάφτηκε κάτω από την τεχνητή λίμνη του φράγματος του Birecik στον Ευφράτη. Τούρκοι και ξένοι αρχαιολόγοι, έδωσαν αγώνα με το χρόνο, για να διασώσουν ό,τι ήταν δυνατόν από τα ψηφιδωτά και τα γλυπτά. Όσα δηλαδή είχαν γλυτώσει από τους αρχαιοκάπηλους οι οποίοι δρούσαν στην περιοχή μέχρι το 1970, και είχαν φυγαδεύσει ήδη πολλά ψηφιδωτά στη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και τη Ρωσία. Οι επίσημες ανασκαφές  είχαν αρχίσει το 1993 με συμμετοχή αρχαιολόγων από πολλές χώρες οι οποίοι έφεραν στο φως νεκροπόλεις, λείψανα ρωμαϊκού δρόμου που ακολουθούν το ρου του Ευφράτη και πάνω από 50 ψηφιδωτά, συνολικής έκτασης πάνω από 500 τμ, με  παραστάσεις κυρίως από την ελληνική μυθολογία: Διόνυσος και Αριάδνη, Ωκεανός και Τήθυς, Δαίδαλος και Ίκαρος, ο Αχιλλέας στην αυλή του βασιλιά Λυκομήδη κ.α..

Τελικά, η περίφημη δίδυμη ελληνιστική πόλη χάθηκε κάτω από τα νερά του φράγματος, στο όνομα της ανάπτυξης, όχι όμως και οι ιδέες που ειδικά σήμερα μεταγγίζει στο σύγχρονο κόσμο. Η αρχαία ελληνική λέξη «ζεύγμα», σημαίνει δεσμός, σύνδεση, γέφυρα ανάμεσα σε χωριστούς τομείς. Γι΄αυτό, «ζεύγμα» μπορεί να είναι κάθε τόπος όπου συναντιούνται, συνυπάρχουν, γεφυρώνονται, εναρμονίζονται, ξένα μεταξύ τους στοιχεία. Όπως στην Κωνσταντινούπολη -Istambul από το 1930-, την πιο συγγενική στη Ζεύγμα πόλη, καθώς η μισή είναι χτισμένη στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου, και η άλλη μισή στην ασιατική. Κόμβος εμπορικός, στρατιωτικός και πολιτιστικός είναι κι αυτή, ζεύγμα ιστορικό, ανάμεσα στους ελληνορωμαϊκούς χρόνους, τη βυζαντινή και την οθωμανική αυτοκρατορία, και ζεύγμα πολιτισμικό ανάμεσα σε θρησκείες και πολιτισμούς. Εδώ, αναθρώσκουν μέσα από τους αιώνες, οι δεήσεις στο Ρωμαϊκό Πάνθεο, στο Χριστό και στον Αλλάχ. Αρχαιότητα κι ανατολικός μεσαίωνας, μνήμες, μύθοι, παραδόσεις κι επιβιώματα, μπολιάζονται από το μοντέρνο πολιτισμό, με στόχο την ένταξη στην Ευρώπη των δια-πολιτισμών και του σεβασμού της διαφορετικότητας. Σημείο ζεύξης και πέρασμα, κόμβος στρατιωτικός κι εμπορικός του Βαλκανομεσογειακού και του ανατολικού κόσμου η Πόλη, υπήρξε πολύ συχνά λόγω της θέσης της μέσα στους αιώνες, μήλο της έριδας αλλά και σημείο συνάντησης για τους λαούς που έζησαν στις χωρίς σύνορα περιοχές της Ρωμαϊκής, της Βυζαντινής και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Στην Κωνσταντινούπολη –Πόλη για τους απανταχού Ρωμιούς- ταξίδεψαν κι έζησαν για λίγες μέρες έξι νέοι έλληνες εικαστικοί καλλιτέχνες, συγκέντρωσαν βιώματα και εντυπώσεις και τα υλοποίησαν σε έργα σύγχρονης τέχνης με θέμα το «Ζεύγμα».

Η Ιωάννα Μύρκα, η Έλενα Πόκα, ο Κωνσταντίνος Τηλιγάδης, ο Ανδρέας Σιτορέγκο, ο Ανδρέας Λυμπεράτος, και ο Γιάννης Μελανίτης, επιχειρούν να γεφυρώσουν με τα έργα τους την διαπολιτισμική αισθητική του σημερινού πολίτη του κόσμου με την ιστορική μνήμη που παραπέμπει από τον ελληνορωμαϊκό και βυζαντινό πολιτισμό του χθες, στο κοσμικό πρόσωπο του Ισλάμ σήμερα.

Τα έργα των έξι ελλήνων καλλιτεχνών, διαπερνούν έννοιες-κλειδιά που μεταγράφονται στις φόρμες ως: Στοιχεία δίδυμα, αντωπά σε κοινό άξονα, αντιθέσεις, κομβικά σημεία, περάσματα, αρμοί, ιερό και βέβηλο σε διάλογο... 

Χρησιμοποίησαν σύγχρονες τεχνικές και μέσα: Εγκαταστάσεις και κατασκευές από μέταλλο, σκοινί, πλεξιγκλάς, και έτοιμα αντικείμενα, βίντεο, 3d animation, διαδρασιακό περιβάλλον με πολυμέσα, και περφόρμανς.

Ανδρέας Λυμπεράτος
Ο Ανδρέας Λυμπεράτος παρουσιάζει μια εγκατάσταση από δύο γλυπτά κι ένα έργο ζωγραφικής, πάνω στο θέμα της επικοινωνίας και του μέσου. Τα τρία έργα είναι τοποθετημένα έτσι ώστε να δημιουργούν την αίσθηση ιερού χώρου, με μια κεντρική φόρμα στην οποία παραστέκονται άλλες δύο εκατέρωθεν. Το κεντρικό γλυπτό είναι σύνθεση με πρόπλασμα ανδρικού κεφαλιού που υπαινίσσεται την μετάληψη φωτός (ηλεκτρικού). Τα δυο επίτειχα αντωπά έργα, είναι μια γλυπτή και μια ζωγραφική σύνθεση, παραλλαγή του κεντρικού θέματος. Κεντρικό στοιχείο, το ίδιο πρόπλασμα αντρικού κεφαλιού, το οποίο ανοίγει σε δυο αντικριστά προφίλ τα οποία συνδέονται με τη διαδικασία της ροής κάποιου υγρού μέσα από σκεύη καθημερινής χρήσης. Αναφορά στο ιερό υγρό, το νερό, πηγή ζωής (πόσιμο) και ενέργειας (λάμπα) και προφανώς στο φράγμα, για την κατασκευή του οποίου θάφτηκε η Ζεύγμα.
Οι δίδυμες αντωπές φιγούρες στα επίτειχα, παραπέμπουν επίσης συνειρμικά σε ρωμαϊκά και βυζαντινά οικόσημα, καθώς και σε σύμβολα πανάρχαια, όπως το Δένδρο της Ζωής που απαντάται σε πολλούς ανατολικούς πολιτισμούς και σε αμέτρητες παραλλαγές ως διακοσμητικό στοιχείο και σύμβολο. Ηθελημένη ή όχι, η αντιστοίχιση ανθρώπινου σώματος-ιερού τόπου προκύπτει κι από το σημείωμα του καλλιτέχνη για το έργο του: «Το σώμα ως κτίριο / Το πρόσωπο ως ολόκληρη πολιτεία (...)/(...)Όλο το σώμα-πολιτεία, στο σχήμα μιας εκκλησίας / Πεσμένο στα γόνατα, προσεύχεται. /Το σχήμα του σταυρού στο πρόσωπό μου».

Γιάννης Μελανίτης 
Ο Γιάννης Μελανίτης επιχειρεί όπως το συνηθίζει και σε άλλα έργα του, να γεφυρώσει αρχαίους ελληνικούς μύθους με την σύγχρονη τεχνολογία, μέσα από την τεχνική του βίντεο, της περφόρμανς και του ποιητικού λόγου.
Η «Σφίγγα» του είναι έργο βίντεο τέχνης: Ο φακός καδράρει σε κοντινό πλάνο στο σαν πέτρινο πρόσωπο ενός ζωντανού πλάσματος που είναι η νέα Σφίγγα. Η καταγωγή της κρατάει από την αρχαία ελληνική Σφίγγα, τη μυθική τερατογέννηση -θεϊκή τιμωρία για την ακούσια αιμομιξία του Οιδίποδα με τη μητέρα του. Το πραγματικό αίνιγμα του υβριδικού πλάσματος της μυθολογίας, ήταν η ίδια η τριπλή φύση του -κεφάλι γυναίκας, σώμα λιονταριού και φτερά αετού-. Η σύγχρονη Σφίγγα, θέτει το αίνιγμα στον ίδιο της τον εαυτό. Είναι τα ερωτήματα ταυτότητας και αυτοπροσδιορισμού που ψάχνει ν’ απαντήσει στην ελληνική και τουρκική γλώσσα, καθώς αναρωτιέται ποια πράγματι είναι.  

Ιωάννα Μύρκα
Η Ιωάννα Μύρκα παρουσιάζει δύο ξεχωριστές εγκαταστάσεις, με τίτλο «Τροφοδοσία» και «Ανάπλαση».
Η «Τροφοδοσία», σχόλιο στην διαχείριση της σχέσης ανάμεσα στην πρακτική, υλική ανάγκη και τη διατήρηση της μνήμης, δομείται από άδεια χρησιμοποιημένα χαρτοκιβώτια και φως. Είναι συσκευασίες μιας χρήσεως με τις τυποποιημένες επιγραφές που δηλώνουν την ταυτότητα και τις ιδιαιτερότητές τους, ως σημάδια προς αξιολόγηση και πληροφορίες προς υπόμνηση. Για την ίδια, αυτές οι πεταμένες συσκευασίες είναι «απομεινάρια, ίχνη πολιτισμού που πετάμε και στα οποία αποθηκεύεται ο αέρας. Σκουπίδια και κολάζ από κομμάτια Χρόνου, η εικόνα της Πόλης από μακριά. ένα παζλ λίγο βρώμικο, λίγο αυθαίρετο, άναρχο και τυχαίο.»
Συσκευασίες που προστατεύουν και ταυτοποιούν τα προϊόντα που περιέχουν οι χαρτόκουτες, είναι ταυτόχρονα διαπολισμικά σημεία-σύμβολα του μεταπρατικού, του αναλώσιμου, και της αξιολόγησής του με τυποποιημένες πληροφορίες,  απαραίτητες μόνο μέχρι να διανύσει το εμπόρευμα την γέφυρα από την παραγωγή στην κατανάλωση.
Το δεύτερο έργο, με τίτλο «Ανάπλαση» (“Reformation”) είναι ένα δίχτυ από τρίχινο σκοινί στο φυσικό του χρώμα, πάχους 1,5 cm. Το πλέγμα αυτό, διαστάσεων 5τ.μ. κρέμεται από το ταβάνι, σε απόσταση 10 cm από το δάπεδο. Οι κόμποι που διαμορφώνουν το πλέγμα, δεν δένονται σε ισομερή σημεία, δημιουργώντας έτσι ασύμμετρα κενά και σημεία δεσίματος. Η «Ανάπλαση», αναφέρεται όπως εξηγεί η Ιωάννα Μύρκα, «στη δικτύωση και σχέση των πολιτισμών μεταξύ τους και στη σχέση με τη μνήμη που συνδέει την πορεία των ανθρώπων που περνούν από μέρος σε μέρος. Είναι σαν μια δικτύωση που τείνει να χαρτογραφήσει και να συνδυάσει λαούς, κατηγορίες, πολιτεύματα και να εξαπλωθεί παντού». 

Έλενα Πόκα
Η Έλενα Πόκα, στην εγκατάσταση με τίτλο “Cube” (κήπος) γεφυρώνει κατά κάποιο τρόπο τον ουρανό με τη γη, στήνοντας έναν φανταστικό κήπο-ουρανό από χρωματιστά χαρτάκια για σημειώσεις που παραπέμπουν σε ουράνια σώματα και από γυάλινα δοχεία που θυμίζουν διάφανα σπίτια-θερμοκήπια. Ένας κόσμος ζεύξης του καθημερινού με την υπέρβασή του.
Στα καθημερινά αντικείμενα εστιάζει και η βίντεο περφόρμανς της στην ίδια έκθεση: Ντυμένη με ένα λευκό φόρεμα του οποίου η φούστα είναι διαφανής με πολλές τσέπες, κινείται τελετουργικά στο χώρο, βάζοντας και βγάζοντας από τις τσέπες του φορέματος καθημερινά αντικείμενα από τον περιβάλλοντα χώρο. Ακόμα και η ίδια βγαίνει από το φόρεμα και ξαναμπαίνει σ αυτό, με ειδικό σύστημα με γάντζους. Η όλη δράση, είναι μια αναφορά στη σύζευξη ομοίων και διαφορετικών στοιχείων, όπως τα μνημεία του χθες και η βουερή πολυπολιτισμική, σύγχρονη καθημερινότητα της Πόλης. Η δυνατότητα επιλογής «εξόδου» από το φόρεμα-κέλυφος υποβάλλει την ιδέα της μεταμόρφωσης.

Ανδρέας Σιτορέγκο
Η ίδια η γεωγραφική και πολεοδομική δομή της Κωνσταντινούπολης, όπως τη βλέπει κανείς από τη γέφυρα του Γαλατά, έδωσε στον Ανδρέα Σιτορέγκο την ιδέα για το έργο «Η μνήμη της Πόλης». Χρησιμοποιώντας τεχνική 3d animation, παρουσιάζει προβολή στο χώρο, η οποία παραπέμπει στο πρώτο επίπεδο ανάγνωσης σε τρία συναρμοσμένα οστά που κινούνται πολύ αργά περί τον κοινό αρμό τους, αφήνοντας να φανεί μέσα από το διαφανές «υλικό» του νοητού άξονα συναρμογής τους, ένα αργά, σχεδόν ανεπαίσθητα εξελισσόμενο καλειδοσκόπιο.
Ο υποψιασμένος με τα σύμβολα θεατής, σίγουρα θα «διαβάσει» έννοιες περί ιερού, όπως τα οστά των προγόνων και ο αριθμός τρία. Αν προχωρήσουμε στην ετυμολογική ανάγνωση του έργου, εμφανίζονται οι σχετικές μεταξύ τους έννοιες «συναρμογή»-«άρθρωση»-«αρμός»-«αρμονία».
Ο ίδιος ο καλλιτέχνης, δείχνει να επιδιώκει τη συναρμογή πνεύματος, ύλης και χρόνου, όταν γράφει για την Κωνσταντινούπολη: «Πνεύμα  και  ύλη ζυμώθηκαν  από  τα  έμπειρα   χέρια  του χρόνου,  προσφέροντας  πλουσιοπάροχα  στις επόμενες  γενεές  τα μαγικά απομεινάρια της εκάστοτε πίστης  χαραγμένα πάνω στην ύλη.»
Την τεχνική του βίντεο χρησιμοποιεί για το άλλο έργο που παρουσιάζει, τη διπλή προβολή ενός ναυτικού φελλού που επιπλέει στο νερό. Ο θεατής, γίνεται ο ίδιος γέφυρα ανάμεσα στα στοιχεία του αέρα και του νερού, τα οποία αντιλαμβάνεται από δύο αντίθετες πλευρές: Ο ίδιος, στέκεται στη μέση των δυο κόσμων -του υδάτινου και του αέρινου- καθώς στη μεν οροφή προβάλλεται η εικόνα του φελλού στο νερό, έτσι όπως θα τον έβλεπε κανείς μέσα από τη θάλασσα, και στο δάπεδο, η ίδια εικόνα, έτσι όπως φαίνεται από ψηλά, όταν επιπλέει. 

Κωνσταντίνος Τηλιγάδης
Ο Χριστός και ο Αλλάχ, συναντιούνται αρμονικά στο διαδρασιακό έργο «Δέηση» του Κωνσταντίνου Τηλιγάδη. Είναι μια εγκατάσταση σε σχήμα Π, στο κεντρικό μέρος της οποίας παρουσιάζεται η φωτογραφία, εικόνα από δυο χέρια σε δέηση. Ο επισκέπτης, ενεργοποιεί με την παρουσία του, ανάλογα με το πού θα σταθεί πλησιέστερα, ηχητικό περιβάλλον, είτε βυζαντινής ψαλμωδίας, είτε μουσουλμανικής προσευχής.
Στο περί Αληθείας αιώνιο ζήτημα στέκεται ο Τηλιγάδης και παρατηρεί ότι «στη θρησκεία, η περί αληθείας αντίληψη έχει τις ρίζες της στη βεβαιότητα της ύπαρξης κάποιου υπέρτατου όντος με άλλα λόγια, του Θεού».
Στη γεμάτη ναούς και τεμένη Πόλη, ο Τηλιγάδης στέκεται στον όρο – κλειδί «πίστη», που είναι η ραχοκοκαλιά κάθε θρησκείας κατά τον πατέρα του κριτικισμού Εμμανουήλ Καντ (1724-1804). Η αναφορά στον Καντ, αποτελεί ταυτόχρονα παραπομπή στο δυτικοευρωπαϊκό Διαφωτισμό ο οποίος με τις νέες μεθόδους στην επιστήμη και τον ορθολογισμό που εισήγαγε, έγινε η «γέφυρα» από το σκοταδισμό και τη θρησκευτική μισαλλοδοξία στις πολιτικοκοινωνικές μεταρρυθμίσεις, που σημάδεψαν τον ευρωπαϊκό 19^ο και 20^ο αιώνα.

Το στοίχημα των έξι καλλιτεχνών, ήταν να βιωθεί η έννοια του ζεύγματος και να υλοποιηθεί σε έργα σύγχρονης τέχνης. Πριν πιάσουν το μολύβι να κρατήσουν σημειώσεις και να σχεδιάσουν, περπάτησαν στην Πόλη, ενώθηκαν με το πλήθος στα παζάρια με τη δυνατή μυρουδιά των μπαχαρικών, αφουγκράστηκαν τη μακρόσυρτη προσευχή του μουεζίνη, και ψηλάφησαν στα μνημεία τα σημάδια της Ιστορίας που έμαθαν στο σχολείο. Έσκυψαν πάνω στα νερά του Βοσπόρου, και διέσχισαν τη γέφυρα που ενώνει την Ευρωπαϊκή με την Ασιατική ακτή. Στις εκκλησίες ανακάλυψαν Παντοκράτορες και Βρεφοκρατούσες που ακόμα μυρίζουν λιβάνι. Στα μουσεία ισλαμικής τέχνης, είδαν ότι εκτός από τη φύση και ο τεχνίτης «μισεί το κενό» και το γεμίζει με φυτόσχημες διακοσμήσεις, καθώς η απεικόνιση του ανθρώπου απαγορεύεται στο Ισλάμ.

Τελικά, η πρόταση και το σχόλιο των έξι Ελλήνων καλλιτεχνών, ισχύει τόσο για τη χαμένη Ζεύγμα και για την Κωνσταντινούπολη, όσο και για όλη την ανατολική Μεσόγειο, εκεί όπου άφησαν τα χνάρια τους οι πολιτισμοί του κόσμου, καθώς ταξίδευαν από λιμάνι σε λιμάνι, στη θάλασσα-ζεύγμα τριών ηπείρων.

ΑΝΝΑ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΑΚΗ
Ιστορικός Τέχνης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΖΕΥΓΜΑ
Book
The Twin Towns of Zeugma on the Euphrates. Rescue Work and Historical Studies,
1998,Portsmouth, RI (Journal of Roman Archaeology, Supplementary Series 27). (14 chapters in 247 pp) (ISBN 1-887829-27-X; ISBN 1063-4304 (for the supplementary series))
Magazine Articles
"Zeugma. Une ville antique sur l'Euphrate." Archéologia 306 (1994): 26-35.
"Drowned cities of the Euphrates", Aramco World Magazine , Sept/ Oct. 1998: 20-7
(With R. Ergec and P. Freeman) "Mining the mosaics of Roman Zeugma." Archaeology, 48.2 March/ April (1995): 54-55.
"Zeugma Archaeological Project, Turkey." In C. E. V. Nixon (ed) Chronicle of Excavations, Mediterranean Archaeology 8 (1995): 127-129; pl. 13.1-4.
"Zeugma Archaeological Project: Preliminary Season 1993." XVI Kazi Sonuclari Toplantisi,Ankara, 1995: II, 207-215.
Newspaper Articles
"Letter from Turkey", Guardian

http://www.classics.uwa.edu.au/projects/zeugma
http://www.classics.uwa.edu.au/page/49810 
http://rubens.anu.edu.au/raider4/turkey/turkeybook/splendid1.html#wonders
http://rubens.anu.edu.au/raider4/turkey/turkeybook/splendid5.html
http://www.ist.lu/html/projets/de/zeugma/intro.html